Psychologists:روانشناسان- آموزش روانشناسی و بهداشت روانی-مشاوره تلفني

اصول مواجهه وجلوگيري از پاسخ در اختلال وسواس –اجبار رامي توان به سادگي اين گونه بيان كرد :
1- تا آنجا كه مي توانيد, باچيزهايي كه باعث ترستان مي شود روبرو شويد
2- اگر احساس اجبار مي كنيد كه از چيزي اجتناب كنيد ,آن كار را انجام ندهيد .
3- اگر احساس اجبار مي كنيد به آدابي بپردازيد كه احساس بهتري را در شما بر مي انگيزد از آن اجتناب ورزيد .
4- گام هاي 1,2,3 راتا هر زماني كه برايتان امكان پذير باشد ادامه دهيد. (بائر ,محمدي,1382)

شيوه هاي مواجهه
از جمله شيوه هاي مواجهه شيوه كاهش اضطراب يعني حساسيت زدايي منظم ,مستلزم همراه كردن حالت آراميدگي با ارائه مختصر (به اندازه يك دقيقه ) موارد برانگيزاننده اضطراب است كه بر حسب اضطرا ب برانگيزيشان مرتب مي شوند . حساسيت زدايي به شيوه واقعي (به صورت عيني ) منجر به بهبودي زيادي شده است .

يكي ديگر از رويكردهاب مواجهه قصد تناقضي است كه مستلزم آموزش دادن درمانجويان است تا به طور عمدي افكار واعمال وسواسي مشكل آفرين را ,اغلب همراه با شوخ طبعي فراخواني كنند (براي مثال درمانجو ممكن است بگويد بزرگترين اشتباه را در دنيا مرتكب شده ام . از جمله شيوه هاي ديگر مواجهه طولاني مدت كه به روش اشباع يا سيري معروف است از درمانجويان خواسته مي شود نشخوار هاي خودرا با صداي بلند تكرار كنند, بنويسند يا به نوار هاي شنيداري به مدت يك ساعت يا بيشتر گوش دهند(استکتی ،توزنده جانی ،1376 ) .

نحوه استفاده از نواربه این صورت است که از بیمار خواسته می شود که افکار مزاحم ویا یک رشته از فکری ثابت را به مدت 30 ثانیه ،ضبط کند.مثلا ممکن است بیمار این فکر را ضبط کند که (ممکن است به پسرش آسیبی برسانم.ممکن است چاقوی آشپزخانه را به شکم اوفرو ببرم واورا به قتل برسانم ).بسیار مهم است که هیچ نوع فکر خنثی سازی نباید در نوار ضبط شود .بنابراین ،کاست دوره ای ،مرتب افکار مزاحم را در چرخه ای 30 ثانیه ای تکرار خواهد کرد . از بیمار خواسته می شود که از فاصله ی هر چه نزدیکتر به نوار گوش دهد ،بدون اینکه افکار خنثی ساز داشته باشد .

از او خواسته می شود که ده بار این کار را انجام دهد . پس از هر بار ناراحتی وتمایل برای خنثی سازی ،در مقیاس صفر تا 100 درجه بندی می شود.پس از هر بار گوش دادن به نوار هر نوع تمایلی برای اجتناب یا خنثی سازی به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد .اگر هر نوع اجتناب یا خنثی سازی در خلال گوش دادن به نوار ویا پس از آن اتفاق بیافتد ،چگونگی جلوگیری از آن مورد بحث قرار می گیرد ودر جلسه بعدی مورد وارسی قرار می گیرد تا زمانی که هنگام گوش دادن ،اجتناب یا خنثی سازی صورت نگیرد .از بیمار خواسته می شود که حداقل روزی دو بار و هر بار به مدت یک ساعت نوار را گوش دهد.وقتی بیمار توانست بدون خنثی سازی وبا حداقل اضطراب به نوار گوش دهد ،فکر ضبط شده بر روی نوار تغییر می یابد واین روش در مورد فکر جدید تکرار می شود (هاوتون ،قاسم زاده ،1376 )

روش انسداد فکر
در مدل شناختی – رفتاری ،پیش بینی می شود که افکار وسواسی بر اثر خنثی سازی و اجتناب تداوم می یابد .بنابراین در استفاده از روش انسداد فکر ،سعی می شود برنامه ای نیز در جهت حذف خنثی سازی (از آن جمله حذف کسب اطمینان وخاطر جمعی )و اجتناب تنظیم شود .پس از ارزیابی ،در مانگر وبیمار فهرستی تهیه می کنند که در آن حداکثر چهار مورد فکر وسواسی مشخص می شود وفهرست طولانی تری تنظیم می کنند که در آن به موقعیت های بر انگیزاننده اشاره شده است .علاوه بر آن ،فهرستی از چهار فکر آرامش بخش ویا جالبی تهیه می شود :مانند یادآوری یک گردش لذت بخش ،ویا صحنه خاصی از یک فیلم . کاملا متوجه باشیم که در هیچ یک از این فهرست ها نباید افکار خنثی ساز نقشی داشته باشند .در نخستین جلسه ،روشی نمایش داده می شود تا بیمار متوجه شود که می توان به سرعت افکار وسواسی را کنار گذاشت .

آن گاه در مانگر یک صحنه نمونه وار برانگیزاننده را توصیف می کند ودر صورت لزوم ،فکر وسواسی را توضیح می دهد .به محض آن که بیمار دستش را بلند می کند درمانگر با صدای بلند می گوید ( بس کن )و بعد از بیمار می پرسد که چه اتفاقی در مورد فکر وسواسی افتاد .باید ناپدید شده باشد . در مانگر خاطر نشان می کند که نمی توان بس کن را در جمع با صدای بلند ادا کرد.اما می توان به تدریج کلمه ی بس کن را با توقف فکر در ارتباط قرار داد.این روش به وسیله ی در مانگر چند بار تکرار می شود ودرمانگر ،صحنه آشکار ساز وفکر وسواسی ناشی ازآن را برای بیمار توضیح می دهد .وقتی بیمار دستش را بلند می کند درمانگر با صدای محکمی می گوید بس کن واز بیمار می خواهد که به جزئیات این صحنه فکر کند وهر وقت فکر یا تصویر روشنی در ذهنش پیدا می شود ،دست خود را بلند کند .وآن گاه میزان ناراحتی بیمار ومیزان روشنی صحنه را در ارتباط با فکر وسواسی ،به وسیله بیمار درحه بندی می شود .درمانگر وارسی می کند تا ببیند که آیا فکر وسواسی از ذهن بیمار دور شده است وآیا اوتوانسته است صحنه ی دیگری با جزئیات در ذهن خود تحسم کند یا نه .همچنین باید درباره ی خنثی سازی ناآشکار نیز از بیمار سوال شود واهمیت جلوگیری از پاسخ مورد تاکید قرار می گیرد (هاوتون ،قاسم زاده ،1376 ) .

طول مدت رفتار درماني
پاسخ به اين سؤال به دو عامل بستگي دارد : يك اين كه چه مقدار به تمرين مواجهه وجلوگيري از پاسخ مي پردازد واين كه شدت علايم اختلال وسواس – اجبار شما به چه اندازه است (بائر ,محمدي,1382) روش هاي رفتاري معمولاده تا بيست جلسه در طي چهار تا دوازده هفته برگزار مي شود .بنابراين افزايش تعداد جلسات ,از دو تا پنج جلسه در هر هفته در اين درمان متداول است (استکتی ،توزنده جانی ،1377)

فنوني كه مواجهه وجلوگيري از پاسخ كمك مي كند :
1- تمرين ها را بايك فرد حامي انجام دهيد .
2- با اضطراب مقابله كنيد :ازجمله راه هاي مقابله با اضطراب گفتن اين جمله است كه اين اضطراب موقتي است وبه محض سازگار شدن بدن باآن از بين مي رود ,دوم استفاده از روش هاي آراميدگي است دراين جا لازم به ذكر بعضي نشانه هاي اضطراب مؤثر خواهد بود (احساس درد وناراحتي در قفسه سينه ,احساس خفگي ,احساس بي قراري ,احساس سرما يا گرما , احساس ضعف لرزش, ترس از مردن , ترس از ديوانه شدن .
3- برگه هاي يادآور را در دسترس قرار دهيد :افراد مي توانند كلمات وگفته هاي يادآوري كننده وترغيب كننده خاص خود را روي كارت هايي ياداشت كنيد مثلا نوشتن اين جمله اگر وارسي نكنم هيچ اتفاق وحشتناكي نمي افتد .
4- به خودتان پاداش دهيد :پس از دستيابي به يك هدف تمريني پاداشي براي خود در نظر بگيريد
5- اهداف بلند مدت خود را در ذهن تصور كنيد :مثلا به هدف بلند مدت دزندگي كردن بدون كمك ديگران وبر گشتن به كار فكر كنيد .
6- از روش توقف فكر استفاده كنيد :اين روش به اين صورت است كه وقتي چنين افكاري در طول روز به ذهن شما خطور مي كند به آنان بگوييد نه (بائر ،محمدی ،1382).

درمان شناختي
از جمله اشتباهات شناختي وعقايد غير منطقي كه در مورد وسواس وجود دارد موارد زير است :
1-خطر كردن وآسيب ديدن : بيش از حد به فكر خطر بودن يا از آسيب ترسيدن بطوري كه فرد نخست آسيب ناشي از يك اقدام را ارزيابي مي كند و درنتيجه پيوسته از خطر كردن اجتناب مي كند .
2- شك وترديد , عدم اطمينان وتصميم گيري , دودل بودن ودر ترديد به سر بردن , نياز به اطمينان داشتن ,,ناتواني در تصميم گرفتن , تميز دادن وجدا كردن مقوله ها از هم .
3- كمال طلبي ونگرش هاي كمال گرايانه
4- احساس گناه , مسئوليت پذيري وشرمساري, بشدت احساس مسئوليت كردن , احساس گناه يا شرمساري درباره افكار يا رفتارها .
5- انعطاف نا پذيري :داشتن نگرش هاي جزمي و اعتقاد به اصولي خشك و انعطا ناپذير .

اگرچه اين فهرست تمام ويژگي هاي شناختي احتمالي همراه با ocdرا شامل نمي شود ,اما با سازمان دهي اطلاعات بيشتر درباره عقايد ونگرش هاي افرادي كه دچار اين اختلال هستند كمك مي كند ( استکتی ،توزنده جانی ،1377 ).

درمان شناختي ocd درمان منطقي هيجاني ناميده مي شود . در اين روش درمانگر بايد رويكرد غير انتقادي نسبت به اعمال وسواسي داشته باشد .او بايد مراجع را تشويق كند تا اين اعمال را به طور كامل شرح دهد وبگويد كه كه چگونه عمل كمي كند ,اجزاي كليدي آن اعمال كدامند است ,انجام دادن آن اعمال را تا چه اندازه ضروري مي داند وتا چه اندازه خوب است ولي ضروري نيست .از جمله نمونه سوال هایی که از بیمار پرسیده می شود این است که «آیا افکار ،تمایلات ویا تصاویر ذهنی شما بدون خواست واراده شما به ذهنتان می آیند ؟»،«اینها چه نوع افکاری هستند ؟»،«آیا می توانید آخرین باری را که دچار این افکار شدید برایم توضیح دهید ؟» «یا همین الان یکی از این فکر ها به سراغتان آمد؟»،« در آن لحظه چه چیزی به ذهن تان رسید ؟»وبعد در مانگر وارد جزئیات مسئله می شود 0(استكتي ,توزنده جاني ,1377 ).

روان درماني سنتي :
بيشتر افراد هرگاه با كلمه « رو ان درماني » مواجهه مي شوند ,بي درنگ به ياد اشكال سنتي روان درماني مي افتند (كه درمان هاي محاوره اي نيز خوانده مي شوند ) .از جمله اين درمان ها مي توان به روان كاوي (روان تحليل گري)فرويد اشاره كرد كه در آن , بيماران در باره رؤيا ها وخاطره هاي خود از كودكي به صحبت مي پردازند . روان درماني مبتني بر روان تحليل گري در اواخر دهه1960 ,يعني در نبود درمان هاي مؤثر ديگر براي اختلال وسواس شايعترين درمان به حساب مي آمد تا آن هنگام ,اختلال وسواس را روان آزردگي وسواس مي ناميدند واعتقاد بر اين بود كه در مقايسه با ساير اختلالات ,فرد مبتلا از ضعيف ترين پيش آگهي برخوردار است .(استكتي ,توزنده جاني ,1377 )

یکی دیگر از روشهای درمانی:
عصاره آبی گل گاوزبان دارویی موثر و بی خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی اجباری است. مهدی سیاح برگرد ، دستیار روان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و حاتم بوستانی استادیار گروه روان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اهواز و همکارانشان در تحقیقی به بررسی اثر بخشی و سلامت مصرف عصاره آبی گل گاوزبان با دور ثابت در درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی اجباری در یک دوره شش هفته ای پرداختند. پژوهشگران با استناد به یافته های این تحقیق تاکید کرده اند که عصاره آبی گل گاوزبان ، دارویی موثر و بی خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی اجباری است ، اگر چه مطالعات بیشتر برای تایید آن لازم است.